سپاس کاکە زمانیار بۆ تێبی، بەڵام نینج پێوەرەیەکی نێونەتەوەییە و ستاندارێکی جیهانیە. گرێش وەک وەرەق و دەفتەرەکەی لێ هات کە تەنیا لە نێو کوردا باوە و هیچ ستاندارێکی ناوچەییشی نیە تاکوو بگا بە نێونەتەوەیی. بۆ هاومانا رەنگە باش بێ بەڵام بۆ هەواڵ و دەق نابێ. دیستان سپاس و دەسخۆش.

سپاس بۆ روونکردنەوەکەت. بەڵام بۆ کەسێکی وەک جەنابت کە لە زمان دەزانی زۆر سەیرە کە زمانی کوردی لەگەڵ زمانی سویدی و عەرەبی هەڵدەسەنگێنی. سویدیەکان زیاتر لە ٣٠٠ هەزار وەشەی تۆمار کراویان هەیە. ئێمە چەندە! کەس نازانێ. ئەوان ئەگەر نەشیان بێ قەرز دەکەن، بە پێچەوانەی ئێمە کە وەک ئۆسای ناشاڕەزا هەرکەسەو بۆ خۆی بۆی دادەتاشێ. عەرەب بۆ وشتر و بۆ شێر و لەو جۆرە ئاژەڵانە زیاتر لە ٣٠ هاوماڵیان هەیە، با لە یەکتری تێنگەن بەڵام وەک بەڵگەی تۆمار کراو هەیانە، ئێمە چەندەمان هەیە؟ هەموو کەس دەزانێ کە ئینج فارسی نیە و پێوەرەیەکی نێونەتەوەییە با هێندێک نەتەوە و زمانیتر "گرێ" بەکار بێنن. بەڵام لات وا نیە کە لەگەڵ گرێی "گرێ کوێرە" کە هەمووی ٢ میلم نیە لێیان تێک ناچێ؟! زۆر سەیرە کە لە کاتێکدا ستانداردێکی نێونەتەوەیی بۆ پێوان هەیە، ئێمە بە زۆری زۆرداری بماهەوێ بیگۆڕین! ئەم پێوەرە خۆ هی پار و پێرار نیە و لەوەتا هەیە بە هاوتەریب لەگەڵ سانتیمیتردا بەکار دێ، بۆ کورد نابێ بزانێ ئینج چیە و چەند میلیمیترە؟!
من تاکوو ئێستاشی لەگەڵ بێ لە هیچ سەرچاوەیەکدا نەمدیوە کە نووسرابێ ٧٠ لە سەددی زمانی فارسی عەرەبی و هیترە، کەسیش ناتوانێ بەشێوەی فەرمی ئەمە بسەلمێنێ، لە کاتێکدا ئێمە هێشتا نازانین زمانی فارسی چەند وشەیی هەیە، زۆریش زەحمەتە بزانی لە چەندا چەندەی فارسی نیە. دەیان و سەدان و رەنگە زیاتر وشەی کوردی و فارسی وەک یەکن، رەنگە تەنیا شێوازی نووسینەکەیان جیاواز بێ، ئەوی ئەوانە هی کام زمانن؟ لە پێشدا هی کامیان بوو و کامیان دواتر دزیوەیە یان بە قەرزی بەکاری دێنێ؟ ئەمانە باسگەلێکن کە بە هۆی کەسانی شارەزا و پسپۆرەوە لێکۆلینەوەیەکی قوڵیان دەوێ کە بە داخەوە کورد لەو بوارەدا زۆر کول و داماوە و تاکوو ئێستا لێکۆڵینەوەیەکی باشی بنەڕەتیی بە خۆیەوە نەدیوە.

کاکە زمانیار، رەنگە بزانی کە زمان ئامرێزێکی پێوەنیە بۆ تێگەیشتنی خەڵکی لە یەکتر، چۆن تاکە کەس دەتوانێ زمانێکی بۆ خۆی هەبێ؟ ئایا بۆ ئەوەیە کە لەگەڵ خۆی قسە بکا و خۆی لە خۆی تێبگەیەنێ؟!
دواتریش ئێمە نابێ بەرچاوتەنگ بین و خۆمان لە خەڵکیتر پێ زل و گەورەتر بێ. بۆ و بە چ هۆیەک دەبێ ئێمە زمانی کوردی لەگەڵ زمانی تر هەڵەسەنگێنین؟ ئایا بەڵگەیەکی هێندە پتەو بە دەستەوەیە؟ ئێستاشی لەگەڵ بێ گۆڕێکی ئاکادیمی و بڕیادەرمان نیە بەڵام زمانەکانیتر زیاتر لە دەیان و بگرە زیاتر لە یەک سەدەیشە هەیانە و بەردەوام وشە تۆمار دەکەن. تو شەرەف ئەوە کۆڕە تۆ بۆ نموونە کتێبەکەیانت هێناوەتەوە و وێنەی فەرهەنگەکەیانت داناوە کە یەکیشیان بە کوردی ناوی خۆی نەنووسیوە!! من پێوم سەیرە کابرا خۆی بە کورد بزانێ و فەرهەنگێک بۆ خەڵکەکەی خۆی بنووسێ بەڵام هێشتا ناوە کوردییەکەی خۆی نەنووسیوە. دەزانی سەقەتی ئێمەی کورد لە کوێدایە؟ لە خۆ بە زلزانی بە گۆترەییماندایە. من میللەتی کوردم خۆش دەوێ، رەنگە نەشزانی ساڵها من زەحمەتم بۆ ئەو ئاو و خاکە کێشاوە و خوێنیشم بۆ داوە. خۆشم دەوێ و ئامادەشم گیانی بۆ بدەم، بەڵام هەرگیز بە گۆترە و بە بێ بەڵگە ئامادە نیم زمانی کوردی فەرز بکەم بە سەر زمانی دیکەدا، ئەگەر جەنابیشت بەڵگەت هەیە فەرموو پیشانی بدە. بەڵگەیەک کە بەراستی بیسەلمێنێ کە زمانی کوردی لە زمانەکایتر دەوڵەمەندترە، بە قسە هەموو شتمان هەیە بەڵام بە نووسراوە و بە بەڵگە خەڵکی باوەڕ دەکا. دەزانی زمانەکەمان چەند وشەی هەیە؟ چەندەی قەرزکراو و چەندەی رەسەنە، یان چەندەی لێ دزراوە و لە زمانەکانیتردا بەکار دێ؟ ئەمانە و دەیان پرسی تر وا لە مرۆڤ دەکا کە باوەڕ بە بێ سەروبەرەیی کورد و زمانەکەی بێنێ. من زمانی خۆم خۆش دەوێ فێریشی بووم و پێشی دەنووسم، شازنیشم ئەوەیە کە بە لەت و کوتیش بێ لە چەند زاراوەی دیکەشی تێدەگەم. بەڵام ئەمانە وا لە من ناکا کە زمانی کوردیم لە سویدی و عەرەبی و لە هیچ زمانێکیتر پێ دەوڵەمەندتر بێ. بەڵام رۆژێک زمانی کوردیش گەیشتە ئەو ئاستە ئەوا منیش شانازی بە هەموو وشەکانیەوە دەکەم، هەرگیزیش ئامادە ماف بە کەس نادەم هەروەک تاکوو ئێستاش بە کردەوە نیشانم داوە کەس سووکایەتی بە زمانەکەم بکا.
تکاشت لێ دەکەم بە لای منەوە باسی رەوش بەرزی کورد مەکە کاتێک دەڵێی :"بەڵام سوپاس بۆ خوا كورد لە هەموو شتێكدا ڕەوشتبەرزی پیشان داوە" خەریکە خوێنم بڕچێ. ئەوە سەدان ساڵە پێچەوانەی ئەو بۆچوونەی جەنابت دەسەلمێنین، خۆکوژی شەڕی نێوخۆیی، سەربڕین و گوێ و لووت بڕین، خۆ بە کەم زانین جاشیەتی خۆرۆشتن سوێند خواردنی بە درۆ بۆ تاوانبار کردنی یەکتری، ئیتر نازانم لە کام رەوشتی خراپ بۆت باس بکەم کە کورد نەیکردووە. لووت و گوێی ژن و کچ کردن، گەورە بە چووکە، منداڵی ناو لانک مارە کردن، چەند ژنە کە ئێستا تازە بە تازەیی پارلەمانەکەمان بڕیای لەسەر دەدا! بەتایبەتی خۆفرۆشی و جاشیەتی ئەوەندەی لە نێو کورددا باوە لە هیچ نەتەوەیەکیتردا نیە، ئەگەریش هەبێ بە رادەی ئێمەی کورد نیە. تۆ سەیری ئەم کوردە هەژارە بکە کە ئێستاش لە کوێستانەکانی کوردستاندا رۆژ نەی جاشە کورد نەچێتە سەریان و لێیان نەکوژێ و کوردی بەشی تر دەسخۆشانەیان پێ دەڵێ!
خەریکە لە باسەکە دەچمە دەرەوە، بە هیوای ئەوە هەرگیز خۆمان لە خەڵکانیتر پێ زیاد نەبێ چوونکە هەر ئەم خۆ بە زلل زانینانە وای لێ کردووین کە بە شێوەیەکی دروست و رێکوپێک بیرمان بەکار نەهێنین و تەنیا بە گۆترە شانازی بە خۆمان بکەین.
ئەوەی کاکە سیاش نووسیوەیەتی زۆر راستە. بەڵام دوای هێرشی عومەری کوڕی خەتاب کە نامەیەک بۆ پاشای ئێران دەنووسێ کە ببن بە یەکتاپەرەست، پاشای ئیران وڵامی دەداتەوە کە قوڕ بە سەرتان ئێمە سەندان ساڵە یەکتاپەرستین، ئێوە ئێستا دەتانەوێ یەکتاپەرەستی پیشانی ئێمە بدەن، مارمێلووک خۆرە پێ پەتیانە... ئەم نامانە لە موزەیەکی بریتانیادا پارێزراون و لە لایەن هاوڕێی بەڕێزی من کاک حەمید تەیمووریەوە کراون بە کوردی... دوایە کە عومەر بە خۆی و لەشکرەکەیەوە هاتن و ئێرانیان بێجگە لە هەورامان داگیر کرد، هەموو کتێبەخانەکانی ئەو وڵاتەیان ئاگر تێبەردا و ئەوەشی پێیان خۆش بوو لەگەڵ خۆیان بردوویانە، هەر بۆیە ئەوەی کاک سیا دەڵێ راستە بەڵام ئەگەر ئێمە سەیری پێشەکی فەرهەنگی هەمبانەبۆرینە بکەین لەوێدا باسی هاوناوەکانی شێر و وشتر لە عەرەبی دەکا کە زیاتر لە بیست و لەوە زیاتریش هاوناو یان هاومانایان هەیە. کورد درۆیان نەکردووە کە وتوویانە: ئەو نانە نانە ئێستا لە خوانە. ئێستا ئێمە چیمان هەیە و ئەوانیش چیان هەیە! سەرکەوتوو بن و بۆ پێشەوە بۆ کۆمڵگایەکی بێ درۆ و ریا و بە فەرهەنگ.

کاکە با کۆتایی بەم باسە بێنین و لە سەری نەچین، من ئەگەر بە کوردی فەرهەنگ بنووسم ناوەکەی خۆشم بە کوردی دەنووسم، مەبەستم ئەوەیە کە ئەو پرۆفیسۆر و دوکتورە کوردانە کە جەنابت شانازییان پێوە دەکەی، تەنانەت ناوەکانی خۆشیان بە کوردی نەنووسیوە، ئیتر من بۆ شانازیان پێوە بکەم؟ یان نیوەی بە کوردی و نیوەیان بە عەرەبی نووسیوە! قەبێحتر لەوەش ئەوەیە کە ئەوان فەرهەنگیان وەرگێڕاوە نەک دانیشن بۆ خۆیان بینووسن، ئەمەش کارێکی زۆر سەیرە کە رەنگە بەراستی هەر لە خەڵکانی ئەوێ بوەشێتەوە. بۆ ئەوەش کە برای بەڕێزم کاک دیاکۆ لە وتووێژەکانیدا لە سەرزمانی کوردی چ وتووە و چ دەڵێ کەیفی خۆیەتی منیش دەتوانم بە پێچەوانەکەی بڵێم خۆ ئەمە نابێتە بەڵگە، ئایا ئەوان دەزانن زمانەکەمان چەند وشەیە؟ بە بڕوای من تاکوو زۆرشتی ورد روون نەبێتەوە و شتێکی زیندوومان لەبەردەستا نەبێ ناتوانین لە خۆوە قسە بکەین. من دەزانم جەنابیان چەندە خەمخۆر و دڵسۆزی زمانەکەمانە بەڵام تەنیا قسەی کەسێک نابێتە بەگڵگە بۆ ئەوە پشتی پێ ببەستی. بەڵێ لە بواری ئامرازی کشت و کاڵ و کەرەستەی بەکارهێنان بۆ بەرهەم هێنان لە لادێکاندا زمانی ئێمە دەوڵەمەندە بەڵام ئەمە ئەوە ناهێنێ کە بڵێیین خۆی لە شانی زمانە دەوڵەمەندەکان دەدا.
من یەکەم جار بۆم نووسیت کە گرێ وە هاومانا باشە بەڵام وەک پێوەرەیەکی پێواندنی نێونەتەوەیی بەکەک نایە، هەموو دونیان دەزانێ ئینج چیە ناوێکی ئینگلیزییە و تۆمار کراوە بەڵام لە کوێ دەزانن گرێ یانێ چی کە ئێمە خۆشمان نازانین مانای چیە!؟ لە سەرچاوەکەشیدا هەر ئینج نووسراوە، رەنگە سەیری سەرچاوە سەرەکییەکەی هەواڵەکەت نەکردبێ. بێجگە لەمەش من هەواڵم کردووە بە کوردی زۆر نەهاتووم زمانی کوردی فێری خەڵک بکەم، ئامانجی سەرەکی هەواڵیش ئەوەیە کە خەڵکی لە مەبەست تێبگەن.
پێشم سەیرە کە ناوی منت بە نموونە هێناوەتەوە! پێت وایە لاتینی "ح"ی هەیە تاکوو ناوەکەی من وەک خۆی بنووسن؟ یان مەبەستت چیە؟ من رەنگە پێش ئەوەش لە دایک ببم ئەو ناوەم بەسەردا سەپابێ، ئێستاش بە سۆرانی ئەگەر بینووسم و هەموو جارێکیش وام کردووە، فۆرمێکی سۆرانیم پێداوە. بەڵام خراوتر ئەوەیە کە مرۆڤ لە تەمەنێکی گەورەتردا ناوێک بۆ خۆی دیاری بکا کە بە راستی ناوی نیە! پێکهاتەی زمان + یار کە لە دوو وشە دروست بووە هیچکامیان ناو نین! مەبەست چیە؟ یاری زمان دەدا، هاوڕێی زمانە و یان لەگەڵ زمان هاوڕێی و هاوکارە، کە هیچکامیان ناو نین. ئەم هەویرەی کە باسی دەکەی بۆ خۆت شێلاوتە نە من، هەربۆیەش بە کەیفی خۆت ئاوی تێکە، من لەمە زیاتر لەسەر ئەم باسە ناچم. ئەگەر دەتەوێ لە سەکۆی زمانی کوردیدا بە وردی و بە درێژی باسی دەکەین.
بەڵاشەمە سەیرە کە دەڵێ: پێکهێنەری سەرەکیی نەهامەتییەکانی میللەتی کوردن. چوونکە لە هەموو دونیای دیموکراتیدا ئەوانن کە بۆ کۆمەڵگایەکی دیموکراتی و مرۆڤانە تێدەکۆشن، چی بوو کە لە کوردستاندا بوو بە پێچەوانە؟ لە لایەکەوە تاریفی کورد و زمانەکەی دەکەی لە لایەکەوە حیزبەکانیان کە هەڵقوڵاوی نێو ئەو کۆمەڵگایەن و خەڵکی هەڵیبژاردوون بە هۆکاری نەهامەتییەکان دادەنێی ئەمە چەندی بە چەندە؟ من نامهەوێ بەگریان لێ بکەم رەنگە لە تۆش زیاتر دڵم پڕ بێ لێیان بەڵام ئەوانە لەو کۆمەڵگایە هەڵقوڵیون کە جەنابت بەردی پێشکەوتنی زمانەکەیان لە سینگ دەدەی. سەرکەتوو بی.
دیسانیش رێزم بۆت هەیە و لەو باوەڕەشدام کە دەبێ ئەم باسانە بکرێن بۆ ئەوە روون بێتەوە.