تۆ لێرەیت

ماڵەوە سه‌‌کۆ زمانی کوردی

تات چیه‌؟

hamid

Hamid

بڵاوکراوەتەوە

2010/10/09

دۆخی بوچوون

خوێندنەوە  ۔13۔ )

زه‌حمه‌ت نه‌بێ، که‌س ده‌زانێ مانای "تات" چییه‌؟
به‌وجۆره‌ش ده‌خوێندرێته‌وه‌ که‌ نووسراوه‌، واته‌ سێ پیته‌، دوو پیتی "ت" و ئه‌لف "ا"ێکیشیان له‌ نێواندایه‌.
پێشه‌کی سپاستان ده‌که‌م.

سڵاو...

كاك حامید لە هەنبانە بۆرینە بۆی گەڕام بەم شێوەیە بوو:
(١)عارەب ،عەرەو (٢)ژنێ کە ئێسك بەری منداڵدانی گرتووە؛ (٣)شاخی هەڵەموت و یەكپارچە بەرد؛ (٤)بەردی لوس و پان و درێژ بۆ نوێژ یان بۆ مردن لەسەر شتن؛ (٥)نمەد، کولاڤ؛ (٦)باوک ؛(٧)تەخت و ڕاستایی.

ماشاللە ئەمەش ووشەی کوردی
٧ مانا !!!

به‌ڵێ کاکه‌Kurdish EAgle ئه‌مه‌ کوردییه‌ و زۆر ره‌سه‌نیشه‌. ده‌توانم بڵێم راست ماناکه‌ی ده‌قاوده‌ق ده‌به‌ به‌ Slateی ئینگلیزی.
له‌گه‌ڵ رێزمدا بۆ مامۆستا هه‌ژار و هه‌مبانه‌ بۆرینه‌که‌شی، به‌ڵام مانای ئه‌م وشه‌شی وه‌ک زۆر وشه‌ی دیکه‌ تێک داوه‌. تات مانای "تاته‌" نادا، که‌ "باوک"ی هه‌ورامییه‌، ئه‌و "تاته‌"یه‌ نه‌ک "تات"، پاشانیش ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ وشه‌ی به‌رددا بێ ئه‌وا ده‌بێ به‌ "تاته‌به‌رد" (کوچکه‌ نوێژ) که‌ ئه‌و کات به‌ردێکی پان و ته‌نک ده‌کا که‌ قه‌دیم (ره‌نگه‌ ئێستاش) له‌ گوێی حه‌وز و کانی و ئاوه‌وه‌ داده‌نرا بۆ ئه‌وه‌ خه‌ڵكی نوێژی له‌سه‌ر بکه‌ن یان مردووی له‌سه‌ر بشۆرن. ژنانیش خوریان له‌سه‌ر ده‌کوتا و جلیان له‌سه‌ر ده‌شۆرد. ده‌توانێ به‌ شێوه‌یه‌ک مانای ئالته‌رناتیڤی ژماره‌ 4ی بدا.
ـ بۆ عاره‌ب و یان عه‌ره‌ب ده‌بێ "تات"بێ ئه‌وه‌ زانیاری من بڕ ناکا. ده‌بێ ئه‌وانه‌ی عه‌ره‌بی باش ده‌زانن، هۆیه‌که‌ی بزانن.
ئه‌گه‌ر وابێ زۆر گونجاوتره‌ که‌ به‌ "ته‌خته‌کلیل" بڵێین "تات کلیل" بۆ نا؟ یان هه‌مانSlate ی ئینگلیزی بکرێ به‌ "تات" بۆ نه‌؟
دڵنیا بن که‌ ئێمه‌ وشه‌ی هاومانامان زۆرن و له‌م لاو و ئه‌ولای وڵاته‌که‌ماندا ره‌سه‌نایه‌تی خۆیان پاراستووه‌، که‌ ده‌بێ گرووپ و یان رێکخراوێکی ته‌یار کراو به‌ هه‌موو که‌ره‌سته‌ و پشیتوانی ماڵییه‌وه‌ بگه‌ڕێن و کۆیان بکه‌نه‌وه‌. به‌ڵام هه‌ی هات که‌ کورد گه‌یشتووه‌ به‌و رۆژه‌.
سه‌رکه‌وتوو بن.

کاکە گیان ڕاستە هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژار ئەم جۆرە تێكدانانەی تێدایە بەڵام تا ئێستا باشترینە بۆ فەرهەنگێكی ڕەسەنی کوردی .ئەویش ژیانی هەمووی کێو و شاخ باشیشە ئەوەندەی لەتوانادا بووە.

ڕوونکردنەوەکانت لەجێی خۆیەتی .

وە بۆ لەجێ دانانی تات لەجێگای Slate با هاوڕێیانیش بۆچوونی خۆیان دەرببڕن
ئێمەش لەخۆمان و لەهەواڵ و بابەتەکانەوە دەست پێ دەکەین :)

بژیت

کاکی خۆم ئه‌وه‌ راسته‌ که‌ تۆ ده‌ڵێی، به‌ڵام که‌ مرۆڤ ده‌ڵێ "هه‌موو" یانێ "100%" به‌ڵام له‌وه‌ ده‌چێ "هه‌موو"ی کورد مانای له‌ سه‌ددا 10 تاکوو 12 بدا. ده‌نا مامۆستا هه‌ژار سی تا چل ساڵ ته‌نیا له‌ به‌غدا و تاران ژیاوه‌، بێجگه‌ له‌ دیمشق. کاری باشی کردووه‌، هه‌مبانه‌ بۆرینه‌ تاکوو ئێستاش باشترین نییه‌. دوای ئه‌و زۆر فه‌رهه‌نگی دیکه‌ نووسراونه‌ته‌وه‌، به‌ڵام به‌دبه‌ختی کورد ئه‌وه‌یه‌ که‌ فه‌رهه‌نگه‌کانیش به‌ یه‌ک و دوو که‌سی ده‌نووسرێنه‌وه‌. ئه‌مه‌ کاری کۆمه‌ڵییه‌، تاکوو نه‌کرێن به‌ کاری به‌کۆمه‌ڵی پڕ نێوه‌ڕۆکیش نابن. ده‌یان وتار و چه‌ند نامیلکه‌ و یه‌ک کتێبیش له‌سه‌ر هه‌ڵه‌ و په‌ڵه‌کانی هه‌مبانه‌ بۆرینه‌ نووسراونه‌ته‌وه‌. ره‌نگه‌ زۆر که‌س بڵێن: باشیشە ئەوەندەی لەتوانادا بووە، به‌ڵام سه‌دان هه‌ڵه‌ بگره‌ زۆرتریشی تۆمار کردووه‌ که‌ خه‌ڵکی به‌و جۆره‌ و به‌ هه‌ڵه‌ ده‌یگوازنه‌وه‌.
ـ مه‌ته‌ڵێکی کوردی لای ئێمه‌ هه‌یه‌ که‌ ده‌ڵێ: ئه‌ملام "تات" ئه‌لام "تات" ئای باوکه‌ جیقم ده‌رهات. ئه‌مه‌ چییه‌؟

دەستتان خۆش ، بەبێ فەرهەنگیش من واتای ئەم وشەیەک دەزانی ، چونکە زۆر جار بینیومە لە گوندەکان خەڵک نوێژیان لەسەر دەکرد ، پێیان دەوت "تاتەنوێژ" . لەودیو کەباسی slate مان کرد ، لەکاتی باسی تەخت ، لەبیرم بوو. هەروەها تاتەبەردیشم بیستووەو بینیومە
کاک حامید ، وشەی Tablet یش بەکاردەهێنن ، بەڵام هەمان وشە ، بەمانای ، دەنکە حەب یا حەپیش دێت.
http://en.wikipedia.org/wiki/Tablet
ئەگەر پێشنیاری وشەی تر بکەن ، باشترە لە http://zkurd.org/meko/viewtopic.php?id=202
بیکەین لەوێ ، چاوەڕیی پێشنیاری نوێ دەکەن دوای ئەوە لە فەرهەنگ دادەنرێت.

ڕاستە کاک حامید من .چێشتی مجێورم خوێندۆتەوە کە باسی ژیانی خۆی دەکات بەگشتی ..منیش ئەڵێم هەنبانە بۆرینە هەڵە و تێکەڵی تێدایە ..بەڵام با دەستەیەکی شارەزا لەم بوارە پێداچوونەوەی بۆ بکەن و پوختی بکەن...ئەگەر مەبەستیان بێت کارێكی ئەوەندە ئەستەم نییە...لەم ڕۆژانە لە مانای (شەهید) دەگەڕام ..لەهەنبانە بۆرینە نووسراوە "پەژموردە" یەکسەر لەفەرهەنگی ویکیپێدیا زیادم کرد ..بەڵام وەرە لەم هەموو ڕاگەیاندنە یەکێكیان نازانێ "پەژموردە" چییە ئەگەر بشزانن ناینوسن لەمانشێتی هەواڵ و سەردێڕەكان..بەهەرحاڵ ئەوە کاری ئێمە نییە لێرە.
بۆ مەتەڵەکەت وەڵا بیرم نەماوە ئەمزانی..ماڵت ئاوا بێت ئەمەت چۆن لەیاد بوو بەم ساتە؟؟

ده‌ستان خۆش بێ. به‌ڵام "په‌ژمورده‌"ش له‌و وشانه‌یه‌ که‌ کوردی نیه‌ و فارسییه‌. چوونکه‌ به‌ کوردی "په‌ژمورده‌" که‌ بۆ کوڵی سیس و هه‌ڵوه‌ریو به‌کار دێت، ده‌قاوده‌ق ده‌بێته‌ "ژاکاو" نه‌ک شه‌هید. ئه‌گه‌ر ژاکاو به‌ مانای "شه‌هید" هاتبێ ئه‌وا راسته‌، ده‌نا به‌داخه‌وه‌ له‌م وشه‌شدا زۆر به‌ هه‌ڵه‌دا چووه‌. وشه‌ی "مرده‌" که‌ ئه‌و کردوویه‌ به‌ "مورده‌" به‌ فارسی به‌ مردوو ده‌ڵێن. به‌ بڕوای من وشه‌ی "شه‌هید" له‌ "شه‌هاته‌ت"ه‌وه‌ هاتووه‌ که‌ ره‌نگه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ له‌ ئایینی ئیسلامه‌وه‌ هاتبێته‌ نێو فه‌رهه‌نگی کوردی، ئه‌و شه‌ڕکه‌ره‌ ئیسلامیانه‌ی که‌ له‌ شه‌ڕدا ده‌کوژران "شهید" ده‌بوون. (ئه‌مه‌ بیروڕای من نیه، مێژووه‌‌) به‌ڵام دیسانیش ئه‌و کوردانه‌ی بۆ خه‌باتی رزگاریخوازیش شه‌ڕه‌ده‌که‌ن و ده‌کۆژرێن، گه‌رچی زۆریان باوه‌ڕیان به‌ "شه‌هادت" نیه‌، پێیان ده‌ڵێن شه‌هید به‌ڵام ئه‌م "شه‌هید‌"ه‌ گیانبه‌ختکه‌ری رێگای رزگاری و نه‌ته‌وه‌یین نه‌ک ئایین و مه‌زهه‌بی.

کاکه‌ زه‌ندی رۆر راست ده‌که‌ی. له‌ سێ زمانی ئوروپاییدا که‌ من ئاگام لێیه‌ به‌ حه‌ب، حه‌پ و حوب ده‌ڵێن "تابله‌ت".

من لەدەمی خەڵکی کەرکووکەوە بیستومە بە (پور، پلک،خوشی دایک یان باوک)یان دەوت تات، یان بۆ ڕێز لەکەسێکی نزیک و دۆست. ئیدی ئایا لە تورکمانەوە وەریان گرتوە ئەوە نازانم. تاتەبەردم بیستوە منیش، بەو مەرجەی کە پان و ڕووتەخت بێت. وشەی (بانوو)شمان هەیە کە سەکۆیەکە توتنی لەسەر هەڵذەخەن. ئەویش هەر بەردە و تەختە.

کاکه‌ ئاراس ده‌ست خۆش به‌راستی زمانی ئێمه‌ زۆر زۆر له‌وه‌ی که‌ ئێمه‌ دیزانین ده‌وڵه‌مه‌ند تره‌، به‌ڵام بێ خاوه‌نه‌، کۆ ناکرێته‌وه‌، تۆ سرنج بده‌ چه‌ندین وشه‌ی جوان هه‌نه‌ که‌ له‌ که‌رکووک به‌کار دێن و له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستانیشدا له‌و ناوچانه‌ی جافه‌کان ده‌ژین یان ئه‌رده‌ڵانییه‌کان ده‌سته‌ڵاتیان بووه‌ و ئێستا خه‌ڵک به‌و شێوه‌ زاراوه‌ قسه‌ ده‌که‌ن وه‌ک یه‌که‌ن. میمک، میمکه‌، جاجک یان جاچکه‌، چه‌رموو، ده‌مه‌قۆپان و هیتر. ئه‌م پوور و پلک و میمک و مه‌تێ که‌ هه‌موویان هاوماڵی یه‌کترین به‌ زاراوه‌ی جۆراوه‌جۆری هه‌مان زمانن به‌ڵام که‌س خۆیان لێ ناکا به‌ خاوه‌ن. لای ئێمه‌ له‌ زاراوه‌ی جافی و ده‌وروبه‌ریدا هه‌رگیز من نه‌مبیستووه‌ به‌ میمک یان میمی بڵێن "پلک" یان " پوور" که‌ له‌ هه‌وڵیر و ناوچه‌کانی دیکه‌دا زۆرتر باون. هه‌ورامیش پێی ده‌ڵێن "مه‌تێ". یاره‌ ئه‌م "میمک، یان میمی"یه‌ش راسته‌وڕاست به‌ خۆشکی دایک یان باوک ده‌ڵێن. به‌ڵام ده‌توانین به‌ هه‌ر ژنێک که‌ له‌ خۆمان گه‌وره‌تر بێ بۆ رێزگرتن له‌و که‌سه‌ به‌کاری بێنین. گومانم نیه‌ له‌وه‌دا که‌ ئه‌م وشه‌یه‌ هاواڵناوی دیکه‌ی له‌ زاراوه‌کانیتردا هه‌یه‌
وشه‌ی بانوو بۆ من نوێ بوو به‌ڵام وشه‌یه‌ک به‌ ناوی "بانو" له‌ فارسیدا هه‌یه‌ که‌ مانای خاتوون یان خانم ده‌دا، که‌ له‌ نێوه‌ڕۆکدا پێوه‌ندی بم "بانوو"ه‌ی خۆمانه‌وه‌ نییه‌.
من شاڕه‌زای زمانه‌وان نیم به‌ڵام دڵنیام له‌وه‌ی "بان+ نوو" یه‌ که‌ "بان"ه‌که‌ی به‌ مانای "سه‌ر" یان "بانه‌که‌ی" واته‌ بان ئه‌و شته‌یه‌. بۆ وێنه‌ بان به‌رده‌که‌، بان داره‌که‌ و هیتر. "نوو"ش ده‌بێ مانای "نوواندن"، خه‌واندن و یان "راخستن" بێ، واته‌ له‌ سه‌ر ئه‌و به‌رده‌یان هه‌ڵخستووه‌.
بێجگه‌ له‌مه‌ی جه‌نابت لای ئێمه‌ "بان جیڵه‌" هه‌یه‌. ئه‌ویش بانێکی باریکه‌ له‌ ته‌نیشت دیوار و زۆر جار وه‌ک به‌رهه‌یوان دروست ده‌کرێ، ئێمه‌ تووتنمان له‌وێ هه‌ڵده‌خست. شوێنێکی ئه‌م و به‌رهه‌تاو بوو، بێجگه‌ له‌ "په‌ینجه‌" (پله‌)یه‌ک رێگای دیکه‌ی نه‌بوو.
سه‌رکه‌وتوو بی و هه‌ر بژیت

ـ مه‌ته‌ڵێکی کوردی لای ئێمه‌ هه‌یه‌ که‌ ده‌ڵێ: ئه‌ملام "تات" ئه‌لام "تات" ئای باوکه‌ جیقم ده‌رهات. ئه‌مه‌ چییه‌؟
كاك حاميد ئه‌وه‌ قه‌بره‌(گۆڕه‌)

وشه‌ی تات واتا شتێك كه‌ ته‌خت بێت وه‌ك تاتی نوێژ كه‌ به‌ردێكی ته‌ختی گه‌وره‌يه‌ + ياريگای تاتان كه‌ ئه‌ويش ياريگايه‌كه‌ پێويسته‌ به‌ پێڵاوی ته‌خت (Flat) ياری بكه‌ی .
ئه‌وه‌ مانای وشه‌كه‌يه‌ تات = ته‌خت

قه‌ڵادزێش يه‌كێكه‌ له‌ شوێنه‌ كۆنه‌كان و ده‌وڵه‌مه‌نده‌ به‌ وشه‌ی ڕه‌سه‌ن

ڕێزمان

راسته‌که‌تان ده‌وێ تاکوو ئێستا من پێم وابوو ئه‌م وشه‌یه‌ ته‌نیا هه‌ورامییه‌، که‌ له‌م سه‌کۆیه‌دا زانیم چه‌ندین که‌س له‌ چه‌ندین شوێنی کوردستانه‌وه‌ ده‌زانن چییه‌ و له‌ ناوچانه‌شدا به‌کار دێن، بۆم ده‌رکه‌وت که‌ بێ جیاوازی له‌ مانادا زۆر له‌ زاراوه‌ کوردییه‌کان بۆ هه‌مان مه‌به‌ست و نێوه‌ڕۆک به‌کاری دێنن.
زۆر باش ده‌بێ ئه‌گه‌ر ماوه‌یه‌ک جارێک یه‌کێک له‌م سه‌کۆیه‌دا وشه‌یه‌ک که‌ پێی وایه‌ تایبه‌تی ناوچه‌ یان زاراوه‌ی خۆیانه‌ بینووسێ و له‌سه‌ری بدوێین، بۆم جۆره‌ خزمه‌تێکمان به‌ زمانه‌که‌ی خۆمان کردووه‌.
بۆ مه‌ته‌ڵه‌که‌ش کاک هونه‌ری به‌ڕێز ده‌بێ تۆ راست بکه‌ی که‌ ده‌ڵێ مانای "قه‌بره‌"، ده‌بێ واش بێ. به‌ڵام من پێم وابوو "که‌پۆ"یه‌. واته‌ لووت، پۆز. چوونکه‌ ئه‌ملا تات و ئه‌ولاش تات، بۆ خۆشت ده‌زانی زۆر جار جێقی ده‌ردێ. سه‌رکه‌وتوو بی و بژی قه‌ڵادزێش.

ڕێزت هه‌يه‌ كاك حاميد .