وڵاتی سوێدی یه‌كێک له کلیله‌کانی ئینته‌رنێتی هه‌یه
سوێدی یه‌كێک له کلیله‌کانی ئینته‌رنێتی پێیه
ئان ـ ماری: ئه‌رکێکی شه‌رافه‌تمه‌ندانه‌یه
له‌سه‌ر گۆی زه‌وی 7 که‌س باوه‌ڕپێکراو هه‌ن که هه‌رکامه‌یان کۆدێکی ئینته‌رنێتییان پێیه.
ئه‌گه‌ر هه‌موو شتێک له‌سه‌ر ئێنته‌رنێت تێک بچێ، ده‌بێ به‌لانی که‌مه‌وه 5 که‌س له‌و 7 که‌سه کۆببنه‌وه و هه‌موو شتێک له هه‌وه‌ڵه‌وه هه‌ڵکه‌نه‌وه.
له پشته‌وه‌ی گه‌ڕانی رۆژانه‌ی ئێمه‌دا له ئینته‌رنێتدا مه‌کینه‌یه‌کی ئه‌منیه‌تی هه‌یه که ده‌کرێ له هه‌ر فیلمێکی سیخوڕیدا ده‌ور بگێڕێ.
ئه‌وه‌ی که ئینته‌رنێت پێچاوپێچه، زۆربه‌مان ده‌توانین گومانانمان نه‌بێ، به‌ڵام له‌وه که له پشت هه‌موو ناونیشانێکی www وه له شاشه‌که‌ماندا سیسته‌مێکی ئاڵۆز و تووندی چاوه‌دێری ئه‌منیه‌تی هه‌بێ، ره‌نگه زۆر که‌س ئاگادار نه‌بن.
له واشینگۆن دی سی (Washington DC) له ئامریا بنکه‌یه‌ک هه‌یه که کۆمه‌ڵێک پارێزه‌ری چه‌کدار دیپارێزن، له نێو ئه‌و بنکه‌یه‌دا ژوورێکی کلیلدراو هه‌یه و له‌و ژووره‌شدا قه‌فه‌سێکی ئاسنین له نێو قه‌فه‌سه‌که‌شدا گاوسندقێک هه‌یه. له گاوسندوقه‌که‌شدا جه‌عبه‌یه‌کی کلیلدارو هه‌یه و ئه‌و جه‌عبه‌یه‌ش کارتێکی ئه‌له‌کترونیکی تێدایه.
ژنێکی سوێدی کلیلێکی پێیه
له نێو ئه‌و سیستمه‌دا ژنه سوێدی ئان ـ ماری لۆویندر (Anne-Marie Eklund Löwinder) له رێکخراوی ئس ئی (se-stiftelsen) هه‌یه که یه‌کێک له‌و کلیلانه‌ی ئه‌و جه‌عبه داخراوه‌یه پێیه.
ئه‌و ده‌ڵێ: " ئه‌مه کارێکی شه‌رافه‌تمه‌ندانه‌یه."
پێشتر له هاوینی ئیمساڵدا گۆڕانکارییه‌کی بنه‌ڕه‌تی که وه‌ک شۆڕشێکی ئه‌منیه‌تی بوو له ئینته‌رنێتدا روویدا. ره‌گ و ریشوو یان بڕبڕه‌ی پشتی ئینته‌رنێت ئینته‌رنێتیان گۆڕی بۆ ئه‌وه‌ی به‌کارهێنه‌ره ئاساییه‌کانی ئینته‌رنێت له دزی ئینته‌رنێتی بپارێزن. له سیستمه کۆنه‌که‌دا هێندێک کونی ئاساییشی هه‌بوون که ده‌بوونه هۆی ئه‌وه‌ی که دزه ئینته‌رنێتییه‌کان بتوانن به دزییه‌وه ترافیکی ئینته‌رنێت به سوودی خۆیان بسووڕێنن بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن دزی بکه‌ن. بۆ وێنه ئه‌وه که له لای خۆیه‌وه کۆدی بانکییه‌که‌ی خۆی ده‌نووسی له راستیدا سه‌ری له شوێنی دیکه‌وه ده‌رده‌هێنا. به‌ڵام ئێستا ئه‌و زانیارییانه به شێوه‌ی کۆدن به ره‌مزێکی تایبه‌تییه‌وه که له ئامریکادا ده‌پارێزرێن. جاروباره‌ش ئه‌و ره‌مزه بگۆڕدرێ ئه‌و ره‌مزانه‌ش ته‌نیا له لایه‌ن که‌سانێکی تایبه‌تیه‌وه ده‌گۆڕدرێن که پێیان ده‌ڵین ئه‌فسه‌ری کۆد گۆڕ که ئان ـ ماری لۆویندر یه‌کێک له‌وانه. ـ1ـ
ئان ـ ماری ئه‌و جه‌عبه‌یه ده‌کاته‌وه
له ساڵێکدا سێ چوار جار ئان ماری و 6 ئه‌فسه‌ری کۆد خوێنی دیکه ده‌چن بۆ واشینگتۆن که هه‌رکه‌سه و کلیلی خۆی پێیه. ده‌ڕۆنه نێو ئه‌و ماڵه پارێزراوه‌وه که قه‌فه‌سه‌که‌ی تێدایه و جه‌عبه‌ی نێو گاوسندوقه‌که‌ی ده‌که‌نه‌وه.
بۆ خۆی ده‌ڵێ: " زۆر سه‌رنج راکێشه، به‌ڵام مرۆڤ هه‌ست ده‌کا له نێو فیلمدایه."
ـ "له نێو جه‌عبه‌که‌ی مندا کارتێک هه‌یه که پێی ده‌ڵێن "سمارتا کورت" (smarta kort) که بۆ ئه‌و مه‌کینانه به‌کار دێت که کلیله سه‌ره‌کییه‌که تازه ده‌که‌نه‌وه."
سه‌رجه‌م ته‌نیا 21 کۆدخوێن ئه‌فسه‌ری وه‌ک ئان ماری هه‌ن که 7 که‌سیان له واشینگتۆن کۆ ده‌بنه‌وه، 7 که‌سیش له کالیفۆرنیان و 7 که‌سه‌که‌یتریش جێگر یان پاشه‌که‌وتن.
دوایین بنکه‌ی سه‌رسنوور
به‌ڵام ئه‌گه‌ر کاره‌ساتێک رووبدا، وه‌ک هێرشێکی به‌ربڵاوی تێرۆریستی که ببێته هۆی تێکچوونی هه‌موو ئینته‌رنێت و یان به هۆیه‌کی دیکه‌وه ئه‌و 21 که‌سه نه‌مێنن، ئه‌وا 7 که‌سی دیکه‌ش هه‌ن. ئه‌و ده‌ڵێ:
"ئه‌مه دوایین پاراستنه، ئه‌گه‌ر هه‌موو شتێک به‌ته‌واوی تێک بچێ."
له‌م په‌ڕ و ئه‌وپه‌ڕی دونیادا 7 که‌س هه‌ن که هه‌ر که‌سه‌و کۆدی خۆی پێیه که ئه‌و کۆدانه هه‌رکامیان به‌شێکن له کۆدێکی زه‌لام. به‌لانی که‌مه‌وه ده‌بێ 5 له‌وانه له شوێنێک له ئامریکادا کۆببنه‌وه و پێکه‌وه ئه‌و کۆده‌ی ساغ بکه‌نه‌وه که ئینته‌رنێتمان بۆ هه‌ڵده‌سووڕێنێ.
جاری داهاتوو چوویته نێو ئینته‌رنێت بیر له‌مه بکه‌وه.
1ـ به شێوه ره‌مزه به سویدی پێیان ده‌ڵێن " Kryptering" که زانیارییه‌که وا لێ ده‌کا زۆر به زه‌حمه‌ت بخوێندرێته‌وه بۆ خه‌ڵکی ئاسایی، بۆ ئه‌وه‌ی دیسان زانیارییه‌کان بخوێندرێته‌وه ده‌بێ " dekryptering" بکرێن. ـ وه‌گێڕـ
سەرچاوە:
بۆچوونەکان
له‌م به‌سته‌ره‌دا باوکی ئینته‌رنێت باسی ئه‌و کارته ده‌کا
http://www.cdns.net/key-signing.html
دەستخۆش بۆ ئەم هەواڵە,
زۆر زۆر جوانه . ده‌ست خۆش
دەستخۆش بۆ بابەتەکانت
بەڵام من لەم ووشانە تێناگەم؟(جه‌عبه‌یه‌ش ،گاوسندقێک،جه‌عبه)، نازانم چ زمانێکن.
یان، ئایا ئەمانە بەکوردی بەرابەریان نییە؟ (ئه‌منیه‌تی،ره‌مز) ئەمەنانە لەجێی ئەم ووشانە بەکاربێن باشتر نییە (ئاسایش ، هێما ) پێم وایە بۆ ڕەمز مەبەستت (تەشفیر)،(encryption) کردنە ئەتوانیت(نهێنیكردن) وەک فەرهەنگی زانست پەروەران بەکار بێنیت یان بەهێما کردن بەکاربێنیت
ببورە بۆیە رەخەنت لێ ئەگرم من خوێنەری بەردەوامی هەواڵەکانم ئەبینم ڕەخنەی هەڵەی زمانی لە هەندێک نووسەر ئەگریت دڵنیام پێت خۆشە ڕەخنەت لێ بیگرێت و بە دڵی فراوانەوە وەری ئەگریت
ڕێزی زۆرم.
سڵاو بۆ ئێوە ،
بابەتەکە جێگەی دەستخۆشییە ، بەڵام ئەوەی جێی نیگەرانییە ئەوەیە کە ئەم بابەتە هەڵەی ڕێزمانەوانی زۆر تێدایە ، بێجگە لە هەڵانەی کە ئەو بەڕێزەی پێش من ئاماژەی پێدا ، هەڵەیەکی زۆر زەقی ترم بەرچاو کەوت ،
بە پرسیارێك دەست پێدەکەم : ئایا وشەی (Washington) ی ئینگلیزی چۆن دەخوێندرێتەوە ؟!
لەم بابەتەدا نوسراوە(واشینگتۆن) ، ئایا ئەمە ڕاستە یاخود (واشنتۆن) ؟!!
بەڕای من پێویستە کە لە لایەن نوسەرانی بابەت و بەڕێوەبەرانی ئەم ماڵپەرەوە گرنگی تەواو بدرێت بە بواری ڕێزمانەوانی و وتنی وشەکان ، لەبەر دوو هۆکار:
١- لەبەر ئەوەی کە ئەم ماڵپەرە لە ئێستا وەك سەرچاوەیەکی هەواڵی ئای تی جیگەی خۆی دیارە وە زۆرێك لە ئێمەو مانان سەردانی دەکەین بۆ ئاگاداربوون لە گشت هەواڵێکی ئای تی .
٢- کاتێك یەکێك کە زۆر شارەزای ڕێزمان نەبێت وە ئەم بابەتە بخوێنێتەوە وە یەکەم جاریشی بێت ئەو وشەیەی بیستبێت ، بە دڵنیاییەوە بە خوێندنەوەیەکی هەڵە لە مێشکیدا دەچەسپێت و لە ڕاستی دا بەکاری دەهێنێتەوە.
زۆر سوپاستان دەکەم
زۆر زۆر و پڕ به دڵ سپاسی هه‌مووتان ده‌که‌م، ئه‌م بووچوونانه مرۆڤ دڵگه‌رمتر ده‌کا به نووسینی به‌رده‌وام. به‌ڵام ده‌بێ به کرتی و بۆ روون کردنه‌وه‌ش بووبێ له‌سه‌ر بۆچوونی ئه‌و دوو به‌ڕێزه‌ی که له کۆتاییدا بۆچوونیان نووسیوه، شتێک بنووسم.
دابانی به‌ڕیز. ئایا ده‌کرێ کوردێک هه‌یه وه‌ک تۆ کوردی بنووسێ و نه‌زانێ جه‌عبه چیه؟! جه‌عبه هه‌مان قوتوویه.
گاوسندوقیش له‌به‌ر هه‌ژاری و بێ ده‌سه‌ڵاتی زمانه که ئه‌و وشه‌م بۆ به‌کار هێناوه که دڵنیام لانی که‌م هیچ نه‌بێ، کوردی به‌شێک له کوردستان باش ده‌زانن ئه‌وه چیه. جه‌نابت زه‌حمه‌ت بکێشه و وشه‌یه‌کی جوانی بۆ دابنێ. من ده‌متوانی به رسته‌یه‌کی دوور و درێژ ده‌ریبڕم که مه‌به‌ستن له گاوسندوق چییه. ئه‌گه‌ر جه‌نابت زه‌حمه‌تت به خۆت بدابایه و ئه‌و وشه‌یه‌ت کوپی بکردایه و لێی بگه‌ڕابایه‌یه دڵنیام که وێنه‌که‌یشی نیشانت ده‌دا ئیتر بۆ نازانی چ زمانێکه ده‌توانێ کوردی بێ. ده‌بێ ئه‌وه‌شت بۆ باس بکه‌م که پێویست ناکا له هواڵنووسیندا پوخت و پاراو بنووسین، ئه‌گه‌ر بتوانی هیچ هه‌ڵه نیه به‌ڵام له هه‌واڵدا گرینگترین به‌ش گه‌یاندنی مه‌به‌سته. زمانی کوردی و فارسیش له بنه‌ڕه‌تدا له یه‌ک ریشه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرن و به جۆرێک تێکه‌ڵی یه‌ک بوون که ئیتر زۆر زه‌حمه‌ته بزانی کام وشه هی کام زمانیانه. بێجگه له‌مانه‌ش ئه‌و وشانه‌ی که جه‌نابت به‌کارت هێناون وه‌ک: ئایا، به‌رانبه‌ر، به‌کار، کردن، فه‌رهه‌نگ، خۆش و فراوان، کوردین؟
ئه‌ونه‌ی من شاڕه‌زای چه‌ند زاراوه‌ی دیکه‌ی زمانه‌که‌ی خۆمانم جه‌عبه زۆر زۆر ئاساییه، به جۆرێک منداڵیش ده‌زانێ جه‌عبه و قوتو چییه. پێم سه‌یره وات نووسیوه!
به بڕوای من ره‌مز نابێته هێما با له زانستپه‌روه‌رانی کوردیشدا نووسرابێ، ره‌مزیش وه‌ک زۆر وشه‌یتر قه‌رزکراوه یان دزراوه ماناکه‌یشی نه‌هێنی یان نهێنیه. هێما شکڵ و شمایله نه‌ک ره‌مز.
له‌گه‌ڵ ئه‌و په‌ڕی زێزمدا بۆ بۆچوونه‌که‌ت.
به‌ڵام کاک ده‌وه‌ن
مرۆڤ له ره‌خنه ده‌گرێ ده‌بێ ئه‌و شته‌ی ره‌خنه‌ی لێ ده‌گرێ روونی بکاته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی جێگای شک و گومان بڕه‌وێته‌وه، جه‌نابت باسی هه‌ڵه‌ی رێزمانی ده‌که‌ی به‌ڵام ئیشاره‌ت به یه‌کدانه‌ش نه‌کردووه!
دڵنیام که مه‌به‌ستت هه‌ڵه‌ی ئیملای و رێنووسه نه‌ک رێزمانی چوونکه هیچ نه‌زانم رێزمانی زکماکی خۆم باش ده‌زانم. که من له جێگای ئه‌وه بنووسم: نان ده‌خۆم، بنووسم: ئه‌خۆم نان. ئه‌مه ده‌توانێ هه‌ڵه‌ی رێزمانی بێ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌ی زۆر زه‌قیترت به‌رچاو که‌وت بۆ زه‌حمه‌تت به خۆت نه‌دا و لێره نه‌تنووسیه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی من جارێکی دیکه ئه‌و هه‌ڵانه نه‌نووسمه‌وه!
یه‌ک پرسیار له نووسینه‌که‌تدا سه‌رنجی راکێشام ئه‌ویش نه‌ک له‌به‌ر گرینگی به‌ڵکوو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی راسته‌که‌ی منت به هه‌ڵه نووسیوه‌ته‌وه! "واشنتۆن" ئه‌ی "ئی"یه‌که‌یت بۆ کوێ بردووه!
ئه‌مه‌یه کورد ده‌ڵێن چاکی نه‌که با خراپ نه‌بێ.
باسی رێزمانه‌وانیت کردووه به‌ڵام ره‌نگه مه‌به‌ستت "زمانه‌وانی"بێت.
ـ به‌داخه‌وه ئه‌م رسته‌یه‌شت ناته‌واوه واته له باری رێزمانییه‌وه که‌م و کۆڕی زۆره. ئه‌گه‌ر بۆت ده‌رنه‌که‌وت ئه‌وا ده‌توانم له بۆچوونێکی دیکه‌دا باسی بکه‌م:
بەڕای من پێویستە کە لە لایەن نوسەرانی بابەت و بەڕێوەبەرانی ئەم ماڵپەرەوە گرنگی تەواو بدرێت بە بواری ڕێزمانەوانی و وتنی وشەکان ، لەبەر دوو هۆکار:
ـ نووسراوه‌ی ئه‌م ژماره‌شه هه‌م هه‌ڵه‌ی رێزمانی تێدایه و هه‌م رێنووسین، هه‌رچه‌نده چووکه‌شن به‌ڵام مشت نیشانه‌ی خه‌رواره.
١- لەبەر ئەوەی کە ئەم ماڵپەرە لە ئێستا وەك سەرچاوەیەکی هەواڵی ئای تی جیگەی خۆی دیارە وە زۆرێك لە ئێمەو مانان سەردانی دەکەین بۆ ئاگاداربوون لە گشت هەواڵێکی ئای تی .
ـ رسته‌ی ژماره دووش له باری رێزمانه‌وه له‌وه‌ی یه‌که‌م وێرانتره. هه‌وه‌ڵه‌ن وشه‌ی ئه‌م ماڵپه‌ڕه دیتنییه نه‌ک بیستن و ده‌ربڕین. کام وشه‌ی بیستبێ (مه‌به‌ستت دیتنه) بۆ ئیشاره‌ت به وشه‌که نه‌کردووه؟! بێجگه له‌مه‌ش چۆن دڵنیای له‌وه که له مێشکی خوێنه‌رێکی دیکه‌دا هه‌واڵی ئای تی به چ شێوه‌یه‌ک ده‌چه‌سپێ؟
٢- کاتێك یەکێك کە زۆر شارەزای ڕێزمان نەبێت وە ئەم بابەتە بخوێنێتەوە وە یەکەم جاریشی بێت ئەو وشەیەی بیستبێت ، بە دڵنیاییەوە بە خوێندنەوەیەکی هەڵە لە مێشکیدا دەچەسپێت و لە ڕاستی دا بەکاری دەهێنێتەوە.
سه‌ره‌ڕای ئه‌و که‌م و کۆڕیانه‌ش من دیسانه‌وه سپاست ده‌که‌م. هه‌ر بژیت
دووبارە سڵاو
من مەبەستم ئەوەیە نووسینەکان باشتربن من نە زمانەوانم نەزۆرباشیش ئیملا دەنووسم ڕاستی زۆرجار هەڵەی نووسینم هەیە،
بەڵام سەیرە لام کەداوای گەڕانت کردووە؟ من لەکوێ بگەرێم ئازیزی من فەرموو لەچی ئامێری گەڕۆکدا هەیە بنووسە بزانە ئەنجامی چییە
گوگڵ بەنمونە،
http://www.google.com/#hl=en&source=hp&q=%DA%AF%D8%A7%D9%88%D8%B3%D9%86%D8%AF%D9%82%DB%8E%DA%A9&btnG=Google+Search&aq=f&aqi=&aql=&oq=%DA%AF%D8%A7%D9%88%D8%B3%D9%86%D8%AF%D9%82%DB%8E%DA%A9&gs_rfai=&fp=ea2cd8eab02d18af
گەر مەبەستت سەرچاوەی هەواڵەکەش بێت من لەکوردستان ئەژیم لێرە کۆمپیوتەر بە زمانی ئینگلیزی ئەخوێنرێت/بەکار ئەهێنرێت من چ سودێک لەو بەستەرە نابینم کە بزمانی سوییدیە
جگەلە بابەتەکەی بەڕێزت کە یەک دوو بەڕێز کۆپیاین کردووە/یان RSS ئێرەیان بردووە ، ئیدی نازانم لەکوێ بگەرێم لەفەرهەنگەکاندا؟ من تاکە فەرهەنگ ـی IT کە بینیبیت/پێی ئاشنابم زانست پەروەرانە لەوێ شتی وام نەبینی، ئێمە هەموو مرۆڤین هەموو هەڵە ئەکەین جگەلەوە داماوترین میلەتین لەسەر ئەم زەویە کە هەرپارچەیەکی کوردستان بێ ویستی خۆی تێکەلی کلتوری وڵاتێکی دیکە بووە،
لەسەرەوە بەڕوونی نووسیومە "بۆ ڕەمز مەبەستت (تەشفیر)،(encryption) کردنە ئەتوانیت(نهێنیكردن) وەک فەرهەنگی زانست پەروەران بەکار بێنیت"
خۆ من ڕۆژانە ئاگام لێیە بەڕێزت چەند ماندوویت و لێرە چالاکانە خزمەت بەهاوزمانی خۆت ئەکەیت جێگای دەستخۆشیە بەڵام بۆیە ڕەخنەم گرت پێشتر ئەم بابەتەم بینی بوو
http://kurditgroup.org/news/%D9%BE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%86%D9%86%DB%8C%DA%A9-%DA%A9%D8%A7%D9%85%DB%8E%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8E-%D8%AF%D9%88%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%AF%DB%95%DA%A9%D8%A7%D8%AA
بەڕێزت زۆر جەختت لەوە کردبۆوە کە پێویستە بەدروستی هەواڵەکان بنووسرێت،
سەبارەت بە جەعبە، پێم وایە بەمانای گیرفان یان شتێکی لەو بابەتە بێت ئەوەندەی بیستبێتم بەڵام یان ئاستی تیگەیشتنی من ئەوەندە نییە کەلەو ووشانە تێبگەم یان ئەو ووشانە کوردی نین یان کێشەکە ئەوەیە ئامرازی پەیوەندی لەنووسینەکەدا وون بووە وەک ڕێزدار شاد ئاماژەی پێداوە،
سەبارەت بەوەی مناڵیش ئەیزانێت ئەشیت لەڕۆژهەلات وابێت هەرچەندە من پیرنیم من تەمەنم ٢٢ ساڵە و تائیستا نەمبیستووە ئەوەندەی بێتەوە خەیاڵەم بەو گیرفانانەی بەلەشی سەربازەوەیە کە هەڵگری گولەکانە دەوترا جەعبە، هەر ئەوەندە و بەس،
سەبارەت بەم ووشانە(به‌رانبه‌ر، به‌کار، کردن، فه‌رهه‌نگ، خۆش و فراوان، کوردین؟)
گەر ئەمانە کوردی نین ئەی گاوسندقێک و جەعبە کوردین؟ ڕەمز و ئەمنییەت کوردین؟
نووسیوتە ووشەی "نهێنیکردن" دزراوە کە زانست پەروەران کردوویانە بە کوردی من ئەمەیان جێ ئەهێلم بۆ زانست پەروەران بۆخۆیان وەڵام بنووسن چۆن ئەو وشەیە داتاشراوە بۆکوردی ، لێرەوە دەستەکانیان توند ئەگووشم بۆ ئەو حزمەتی پێشکەشیان کردووین،
دواجار گەر من لە ئەلفەوە بۆ یا هەڵەبم ، بەڵام بەم دێڕەی بەریز شاد کۆتای ئەهێنم (له‌هه‌ندێک شوێندا له وه‌رگێڕانه‌که‌ی گووگل ده‌چێت، ئامرازی په‌یوه‌ندی به‌ته‌واوه‌تی ون بوه‌و ئیتر ئه‌بێت خوێنه‌ر خۆی چه‌مکه‌کان به‌یه‌که‌وه بلکێنێت..)
ئێمەی مرۆڤ زۆربەمان بەو چەشنە دروستبووین کەبیر و ڕاکانی خۆمان بەڕاست بزانینن من ئەو جۆرە گفتوگۆیەم پێ خۆشنییە گەر سەلمێنرا هەڵەم ئاسودە ئەبم و سوپاس ـی زۆرت ئەکەم ، بەپێچەوانەوە چیدی بەشدارنابم لەم باسە،
داوای لێبوردن ئەکەم گەر دڵگران بووبن، خۆشەویستیم بۆتانە و دووبارە دەستی ماندووبونتان دەگوشم
ڕێزی زۆرم،
دابان
شاد گیان ماندوو نه‌بی به‌ڵام به‌ڕاستی هه‌ر نه‌تنووسیبایه باشتر بوو. چوونکه به ته‌واوی وێرانت کردووه، تۆ بۆچوونه‌که‌ی سه‌ره‌وه‌ی منت بخوێندبایه‌ته‌وه هه‌رگیز ئه‌م بۆچوونه‌ت نه‌ده‌نووسی، چوونکه که‌سێک به نووسینی که‌سێکی دیکه‌دا بچێته‌وه بۆ خۆی هه‌ڵه‌ی رێنووسی پێشکه‌شی بێ. به‌ڵام نابێ هه‌ڵه‌ی رێزمانی هه‌بێ. منیش له ژێره‌وه دوای ئه‌وه له‌سه‌ر ئه‌و وشانه که به‌ڕێزت به هه‌ڵه‌یان ده‌زانی و له هه‌شت دانه‌دا کۆت کردوونه‌‌ته‌وه، باسێکیش له نووسینه‌که‌ی خۆت ده‌که‌م.
واشینگۆن (واشینگتۆن) هه‌ڵه‌ی رێنووسی
ئامریا ( ئامریکا) هه‌ڵه‌ی رێنووسی
پارێزه‌ر ( پاسه‌وان) پاسه‌وانیش ده‌توانێ پارێزگاری به‌کا جه‌نابت به هه‌ڵه له‌م پارێزه‌ره تێگه‌یشتووی. تازه پاسه‌وان هه‌مان "پاسبان"ی فارسییه، تۆزێک داتاشراوه.
ڕێکخراوی ئس ئی ( ڕێکخراو نیه به‌ڵکو دامه‌زراوه‌یه) رێکخراویش دامه‌زاوه‌یه
ئه‌و جه‌عبه داخراوه‌یه پێیه ( ئه‌و .... داخراوه‌ی پێیه) ئه‌مه‌ت خراپ کردووه له منیشت تێکداوه، ده‌نا به‌و جۆره‌یه که من نووسیومه.
ره‌مزێکی (هێمایه‌کی) له سه‌ره‌وه باسی هێمام کرد نه‌تدیوه ده‌نا هێما ره‌مز نیه. هێما زۆرتر وێنه و شکڵ و شه‌مایله. من بۆ به هه‌ڵه‌ی ده‌زانم که به ره‌مز بڵێن هێما. ره‌مز ده‌قاوده‌ق نهێنی، سڕ، ناوی شه‌و و هیتر ده‌کا به‌ڵام هێما نیه.
گاوسندقێک (گاوسندوقێک) هه‌ڵه‌ی رێنووسی
کۆدێکی زه‌لام!! ( کۆدێکی گه‌وره) زه‌لام، گه‌وره، قه‌وی، زه‌به‌لاح، زل و مه‌زن هه‌موویان هاومانان
تێبینی: تاکوو ئێرا یه‌ک هه‌ڵه‌ی رێزمانی تێدا نه‌بوو. با بێمه سه‌ر نووسراوه‌که‌ی جه‌نابت:
به‌ڕاستی ئه‌م وشانه کوردین؟! دیالێکت، لیتراتور، ئیتاڵیه‌کان، ئۆرگیناڵ، کولتورو... تۆ که باسی زمانه‌وانی و ورگێڕان ده‌که‌ی ده‌بێ بۆ خۆت زمانه‌که‌ت له‌و که‌سه‌که‌ی دیکه باشتر بێ. ئه‌مانه ئه‌گه‌ر هه‌موویان هاومانایان به کوردی نه‌بێ، نزیک به هه‌موویان هه‌یانه.
ئیتالیاییه‌کان به زمانی ئیتالیایی قسه ده‌که‌ن. به‌ڵام نه‌مده‌زانی که عه‌ره‌بیش ده‌زانن! "ئیتاڵیه‌کان ده‌ڵێن ( الترجمه خیانه !! )" ده‌توانم بڵێم مه‌به‌ستت چیه؟
با بزنای که له ورگێڕان و نووسیندا، ده‌سته‌واژه و په‌ندی پێشینیان و هیتر به‌کار دێنن. له چ زمانێکه‌وه نموونه هاتبێته‌وه، به‌و زمانه‌ش مانای ده‌که‌ن. نه‌ک به عه‌ره‌بی. خۆ من عه‌ره‌بی نازانم. تازه ئه‌و که‌وانه‌یه‌ی جه‌نابت ته‌نیا دوو وشه‌ی تێدایه که به‌خۆشییه‌وه هه‌ردووکیان له کوردیشدا به‌کار دێن. ره‌نگه مرۆڤ هاکه‌زایی بزانێ مه‌به‌ستی چییه.
چۆن ئه‌گه‌ر وه‌رگێڕان نه‌بوایه ئه‌و هه‌موو کولتووره به بیر و هزره‌وه... به یه‌ک نه‌ده‌گه‌یشتن؟! ئه‌و نه‌ته‌وانه ده‌توانن وه‌رگێڕانیش نه‌زانن و به یه‌کتریش بگه‌ن. زۆر سه‌یری بڕگه‌یه‌دا چوار دێڕت نووسیوه هێشتا خاڵێکت بۆ دانه‌ناوه، ئینجا باسی زمانه‌وانی و وه‌رگێڕان ده‌که‌ی؟!
له کوێ وتراو و کێ ده‌ڵێ ده‌قی وه‌رگێڕدراو تامی بابه‌ته بنه‌ڕه‌تییه‌که‌ی خۆی نادا؟ ئه‌گه‌ر چه‌ند بابه‌تی وه‌رگێڕدراوی باشت ده‌دی و ده‌خوێنده‌وه ئه‌مه‌ت نه‌ده‌نووسی. من چه‌ندین نموونه‌م هه‌یه لێره‌ده ته‌نیا ئیشاره به چواریینه‌کانی خه‌یام که له لایه‌ن مامۆستا هه‌ژاره‌وه وه‌رگێڕدراون ده‌که‌م. ئه‌و که‌سانه‌ی هه‌ردوو نووسراوه‌که‌یان خوێندوه‌ته‌وه به دڵنیایه‌وه ده‌ڵێن: چوارینه‌کانی هه‌ژار به تام و جێژتره. بۆ خۆت ده‌توانی له‌سه‌ر یوتوب گوێیان لێ بگری.
ده‌توانم بڵێم له بۆچوونه‌که‌ت دا ئه‌م وشانه هه‌ڵه‌ن. دیاره هێندێکیان وشه‌ی لێکدراون. به‌ڵام هێندیکیش له‌به‌ر لاوازی رێزمان پێکه‌وه نووساون:
له‌هه‌ندێک (له هه‌ندێک)
گووگل (گووگڵ) ئه‌مه زۆرتر له واشینگتۆنه‌که‌ی من ده‌چێت
ئامرازی په‌یوه‌ند به‌ته‌واوه‌تی ون بوه (ئامرازی پێوه‌ندی به ته‌واوی ون بووه) ئه‌گه‌ر وایه بۆ ئیشاره‌ت به یه‌ک نموونه نه‌کردووه؟!
که‌مبکه‌مه‌وه (که‌م بکه‌مه‌وه)
ئه‌وهه‌ڵه (ئه‌و هه‌ڵه)
له‌هه‌ندێک (له هه‌ندێک) ده‌توانێ "هێندێک"یش بێ!
ون بوه‌و (ون بووه و) "واو" له‌به‌ر ئه‌وه ئامرازی پێوه‌نده ده‌بێ به جیا بنووسرێ.
چه‌مکه‌کان (چمکه‌کان)
به‌یه‌که‌وه (به یه‌که‌وه) خۆت پێکه‌وه‌ت لکاندوون
ئیتاڵیه‌کان (ئیتالیاییه‌کان)
ئۆرگیناڵ (ئورجیناڵ) کوردی نیه
ئه‌مهه‌مو کولتورو (ئه‌م هه‌موو کولتووره)
بیرو هزر (بیر و هزر)
نه‌ده‌گه‌شتو تائێسته‌ش (نه‌ده‌گه‌شت و تا ئێسته‌ش) ده‌توانێ واش بێ" نه‌ده‌گه‌یشتن و تاکوو ئێستاش" چوونکه ده‌سته‌واژه‌ی ئه‌و هه‌موو... کۆیه به‌ڵام لێره‌دا به تاک حیساب بۆ هه‌موویان کراوه. بێجگه له‌مه‌ش له سه‌ره‌وه‌ش به کورتی ئیشاره‌م پێ کرد، گه‌یشتنی کولتووری جیاواز هیچ پێوه‌ندیه‌کی به وه‌رگێڕانه‌وه نییه.
چه‌ند نمونه‌یه‌کن (چه‌ند نموونه‌یه‌کن) ده‌توانێ چه‌ند "نموونه‌ێکن"یش بێ.
ده‌ستی ماندوبونت به‌توندی ده‌گوشم (ده‌ستی ماندوو بوونت به توندی ده‌گووشم) منیش ده‌ستی ماندوو نه‌بووی تۆ ده‌گووشم. (مه‌به‌ست پیرۆزه، واته ده‌سته‌کانت هه‌رگیز ماندوو نابن، خراوی لێک نه‌دیته‌وه و بیکه‌یته بۆچوونێکی دیکه چونکه تاقه‌تی وڵامدانه‌وه‌یترم نییه)
ئه‌گه‌ر هه‌موو ئه‌مانه بنینه لایه‌که‌وه و وازیان لێ بێنین. ده‌توان لێتان بپرسم باشه ئه‌م هه‌واڵه که ته‌نیا و ته‌نیا به مه‌به‌ستی گه‌یاندنی هه‌واڵیک بڵاو کراوه‌ته‌وه و دڵنیاشم که مه‌به‌ستی پێکاوه ده‌نا چه‌ند که‌س ده‌ستخۆشیان نه‌ده‌کرد. چ پێوه‌ندی به رێزمان و زمانه‌وانی و ئه‌و شتانه‌وه هه‌یه که لێی نازانن و باسی ده‌که‌ن. خۆ ئێمه لێره‌دا قوتابخانه‌ی زمانی کوردیمان دانه‌ناوه. ئه‌گه‌ر ده‌تانه‌وێ خۆتان فێر زمانی کوردی بکه‌ن به‌ڕاستی ئێره جێگایه‌کی هه‌ڵه‌یه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته.
له کۆتایشدا ئه‌گه‌ر دڵی که‌سێکم ره‌نجاندبێ داوای لێبوردنی لێ ده‌که‌م. دڵنیا بن که هه‌رگیز به‌و شتانه تێك ناچم. جا که وا بوو ئه‌گه‌ر گوڵ نین تکایه دڕکیش نه‌بن.
من له دڵه‌وه ده‌نووسم و دڵنیاش بن ئه‌گه‌ر برای خۆیشم ئه‌و بۆچوونانه‌ی ئێوه‌ی بنووسیبایه، به هه‌مان شێوه و رنگه وردتریش وڵامم بدایه‌ته‌وه.
ماندوو نه‌بن و سه‌رکه‌وتنتان ئاواتمه
http://nixebb239.blogspot.com/2010/06/blog-post.html
من کە وشەی واشنتۆنم ڕاست کردۆتەوە خۆ لە مێشکی خۆم دەرم نەهێناوە ، بەڵکو کەسێکی نزیکم لە ناوەندێکی زمانی ئینگلیزی دەخوێنێت وە چەند جارێك دڵنیام کردەوە کە بەو شێوەیەی جەنابت دەخوێندرێتەوە یان نا ، بێگومان بەهەڵەیان دانا .
چاوەکەم وشەکان لە زمانی ئینگلیزی دا کە دەخوێندرێنەوە خۆ پیت بەپیتی دەرنابردرێت وەك ئەوەی (واشینگتۆن ) کە هەموو پیتەکانی خوێندراوەتەوە ! باشە بەڕێزم تۆ لە چ سەرچاوەیەکەوە هێنات کە دەبێت پیتی (ئی) کەی دەنوسرێت و دەخێندرێتەوە ؟! بەو شێوەیەی تۆ بێت دەبێت من بنوسم (واشینتۆن) ئایا ئەمە ڕاستە ؟
لە زمانی ئینگلیزی دا هەندیك پیت ناخوێندرێنەوە ئەگەر چیش دەنوسرێت ، هەروەها پێویستی بە پەندو شتی واش نەدەکرد ، وەک ئەوە کە جەنابت نوسیوتە (کورد ده‌ڵێن چاکی نه‌که با خراپ نه‌بێ) ، بمزانیا بەڕێزت ئەوە وەڵامەکەتە هەر خۆم هیلاك نەدەکرد بەم بابەتەی بەڕێزتەوە .
بەڕێزت کە نەزانیت وشەیەکی ئینگلیزی چۆن دەخوێندرێتەوە ، کێشە نییە با ئێمە هەڵە بین نەزان بین.
هەروەها حەز دەکەم کە بەچاکی گوێ لە خوێندنەوەی وشەی (واشنتۆن) بگریت لێرەوە http://translate.google.com/?sl=en&tl=en#
سوپاس
ده‌وه‌ن گیان دیسان ماندوو نه‌بی. به‌ڵام ئه‌گه‌ر من بڵێم واشینگتۆنی من هه‌ڵه‌یه و واشنتۆنی تۆ راسته، ئایا رازی ده‌بی؟ باشه با وابێ وا جه‌نابت ده‌ڵێی. هه‌رچه‌نده هیچ له نێوه‌ڕۆکی هه‌واڵه‌که ناگۆڕدرێ چوونکه، لێره‌دا گه‌یاندنی هه‌واڵه‌که بۆ من مه‌به‌سته. نه‌ک نووسینی ناوی شارێک. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش هه‌ردووکمان ده‌زانین به هه‌ردوو شێوه نووسینه‌که مه‌به‌ست کام شاره. ئه‌گه‌ر ناوی شاره‌که گۆڕدرابایه ئه‌وا شتێکی دیکه بوو. دیسان هه‌ر ماندوو نه‌بی، به‌ڵام خۆت به شتی گرینگتره‌وه خه‌ریک بکه، چونکه به‌راستی وه‌ک ده‌ڵێن کات زێڕه. من کاتی ئه‌وه‌م نیه که بڕۆم گوێ بده‌م بزانم ناوی شارێک چۆن ده‌رده‌بڕدرێ. بێجگه له‌مانه‌ش هێنده به‌و شوێنه دڵنیا مه‌به چونکه من پێشتر زۆر وشه‌م به زمانه‌کانیتر پێداوه به درۆ ده‌یخوێنێته‌وه. دیسان هه‌ر بژی.
ببورە کاك هەمدی ، ئەگەر لێکتەنەگەیشتنێك ڕووی دابێت لە نێوانمان دا وە قسەیەکی ناخۆشم کردبێت .
ڕاست دەفەرمووی ، وە ئێمەی کورد لە سەرەتاکانی خۆ ناساندنمانە بە جیهانی دەرەوە جا چ بە نوسین بێت یاخود شێوازەکانی تر وە بێگومان ئەم نوسین بابەتە سوودبەخشانە ذەچنە مێژوو وەو ڕۆژێك لە ڕۆژان کەسانی تر سوودی خۆیانی لێدەبینن ، بۆیە پێویستە لەسەرمان (بە بۆچوونی خۆم) کە گرنگی تەواو بدەین بە لایەنی شێوازی نووسین ڕێزمانەوانی کوردی و ڕاست دەربڕینی وشەکان .
ئەگەر بەڕێزیشت ئاگاداربیت ڕۆژانە ماڵپەرێکی زۆر بە زمانی کوردی و لە بوارە جیاجیا کان دا دەکرێنەوە و بابەتە بڵاو دەکەنەوە ، بەس بڕوا بکە دوو بابەتیان سوودی لێنابینیت لەبەر ئەوەی هەر هیچی بەسەر هیچەوە نییە ، هەر ئەمەشە وای لێکردووم کە لە هەر ماڵپەر و شوێنێك دا گرنگی تەواو بدەم بەو شتەی کە تێبینی دەکەم وە حەز دەکەم کە گفتووگۆیەك و ڕاگۆڕینەوەیەك دروستببێت لەسەر ڕاستی و دروستی شتەکە ، من ناڵێم خۆم پرۆفیشناڵم و هیچ هەڵەیەکم نییە ، لەوانەیە من وشەیەك بەکاربهێنم و بخوێنمەوە هەر هەڵە بێت ، بەڵام کە یەکێك ڕاستییەکەی بە شێوەی ڕەخنە یان هەر شێوەیەکی تر پێگوتم خۆشحاڵ دەبم .
بە گوێرەی ئەو وشەی واشنتۆنەشەوە ناتوانم بڵێم تەواو هەر ئەوەی منەو ئەوانی تر هەڵەن بەڵام بە پێی ئەو گوێ لێبوونە و بینینەی من دەڵێم کە وایە.
بێگومان هەروەك لەسەرەتاشەوە ئاماژەم پێی دا بابەتەکە گرنگی خۆی هەیە و زانیارییەکمان لەسەری وەرگرت جیگەی دەستخۆشییە.
دوبارە سوپاسی بەڕێزت دەکەم و هیوای کاتێکی خۆشت بۆ دەخوازم
ئه‌مه کوردییه، نه‌ک عه‌ره‌بی و نه‌ک مه‌حه‌ممه‌دیشه، پیته‌کانیش "ئارامی"ن. ئه‌گه‌ر عه‌ره‌بی بوایه ئه‌وا ده‌بوو ص، ض، ط، ظ و هیتریشی تێدابایه. ئه‌گه‌ر عه‌ره‌بییه بۆ عه‌ره‌ب ڤ، گ، ڕ، ۆ و ڵێی تێدا نییه؟
ئه‌وه‌ش که ده‌ڵێی یاسایه که "ڕ" له سه‌ره‌تای وشه‌وه نه‌نووسرێ، ده‌بێ له خۆته‌وه ده‌ست پێ بکه‌ی و نه‌ینووسی، ئه‌وه نیه چوار دێڕ سه‌ره‌وه‌ی ئه‌م نووسینه‌ی من "ڕێککه‌وتون" (رێکه‌وتوون)ت نووسیوه، کێ باسی "ڕ"ی کردووه؟ ئه‌و هه‌موومانه له سه‌ره‌وه نووسی و ئه‌م یاسایه‌شمان رچاو کردووه!
من نازانم جه‌نابت ته‌مه‌نت چه‌نده، به‌ڵام من ئه‌م شتانه‌م پێش 20 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر به منداڵانی قوتابخانه ده‌وته‌وه.
سه‌رکه‌وتوو بی و دڵنیاش به تاکوو ئه‌م سه‌کۆیه و ئه‌م ماڵپه‌ڕه هه‌بێ به پێی توانا بۆی ده‌نووسم، چونکه ئیتر دوای ئه‌و هه‌موو ساڵه به به‌شێک له خۆمیان ده‌زانم. هه‌ر بژیت و هه‌میشه له شاییدا بی.
"یه‌ک تێبینی بچوکیش، له‌زمانی کوردیدا وشه نیه به پیتی ( ر ) ده‌ستپێبکات، هه‌رله‌به‌رئه‌وه‌شه که هه‌رکاتێک ئه‌م پیته له سه‌ره‌تای دێڕدا هات پێویست ناکات به ( ڕ ) بنوسرێت."
بۆچی پێویست ناکات؟ تکایه وه‌ڵام بده‌وه.
له کوردیدا وشه نییه به ڵ ده‌ستبێبکات. که‌واته ئه‌و وشه‌گه‌له‌ی به ل ده‌ستپێده‌که‌ن ده‌بێ به ڵ بنووسرێن. وه‌ک ڵاوان، ڵاولاو، ڵۆری و هتد.
ئه‌مه کوێی دروسته؟
هێژا، هه‌رچی کۆڕی زانیاری کورد گوتی، دروست نییه. به‌رهه‌م و ئاکامی زانیارییه‌کانی کۆڕی زانیاری کورد ئه‌وه‌ی لێبۆته‌وه که ئه‌مڕۆ له مێدیاکانی باشووری کوردستان‌دا ده‌یبینین. واته بێسه‌روبه‌ری له تێکڕای نووسراوه و چاپه‌مه‌نییه‌کاندا، جا له هه‌موو بوارێکدا.
تازه ئه‌گه‌ر ناویان "کۆڕی زانیاری کورد" بێت، ناوه‌که‌یان به هه‌ڵه نووسراوه. کۆڕی زانیاریی کورد دروسته.
کاکه ئه‌حمه‌دی به‌ڕێز هه‌وه‌ڵه‌ن خۆت وڵامی خۆت داوه‌ته‌وه و منیش باسی ئه‌و "ڕ"یه‌م نه‌کردووه و هه‌مان بیرو بۆچوونی تۆشم پێ راسته به‌ڵام منیش هه‌مان وڵامی تۆم پێیه. خۆزگه ئه‌و کۆڕه بۆ خۆیشیان ئه‌وه‌ی نووسیبوویان باوه‌ڕیان پێ بکردایه، سه‌ریر نووسینی هه‌موو ئه‌وانه بکه که ئه‌و کاته له کۆڕه‌دا بوون، به زۆری نووسینه‌کانیان خاڵه سه‌پێندراوه‌کانی خۆیان رچاو نه‌کردووه. بۆ نموونه هه‌مبانه بۆرینه‌ی هه‌ژار یه‌ک له‌وانه‌یه که به‌ته‌واوی ئه‌و یاسایاننه‌ی خۆیانی پێشێل کردووه. منیش له‌و باره‌وه وه‌ک تۆ بیر ده‌که‌مه‌وه. بۆ خۆم هه‌رگیز "ڕ" له هه‌وه‌ڵه‌وه نانووسم و ئه‌گه‌ر که‌سێکیش بینووسێ پێم هه‌ڵه نییه، هه‌ر بۆیه ئه‌گه‌ر به وه‌ردی باسه‌که‌ی سه‌ره‌وه‌ت خوێندبێته‌وه له بنه‌ڕه‌تدا ئه‌وه‌ی له‌و پرسیار و وڵاماندا گرینگ نه‌بووه پیتی "ڕ" بووه، نازانم ئه‌و به‌ڕێزه بۆ له کۆتاییه‌وه هاتووه باسی کردووه! هه‌ر بژیت و ده‌ست خۆش